ಹಿಂದೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಶೋಡಷ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು.

ಭಾಗ ೧:

ಸಂಸ್ಕಾರ = ಸಮ್ + ಕೃ 
‘संस्कारो हि गुणान्तराधानं उच्यते ।’
ಒಂದು ವಸ್ತುವಿನಲ್ಲಿರುವ ಅವಗುಣಗಳನ್ನ ತೊಳೆದು, ಶುದ್ಧಗೊಳಿಸಿ, ಉತ್ತಮಗೊಳಿಸಿ, ಅದಕ್ಕೆ ಚೇತನ, ಕಾಂತಿ,
ತುಂಬಿಸಿ ಹೊಳಪು ನೀಡುವುದೇ ಸಂಸ್ಕಾರದ ಮೂಲ ಅರ್ಥ.ಯಾವ ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಮನುಷ್ಯನ ಆಂತರಿಕ ದೋಷ
ನಿವಾರಣೆ ಆಗಿ ಸದ್ಗುಣ ವಿಕಸಿಸಿ ಶಕ್ತಿ ಸಂವರ್ಧನೆ ಆಗುತ್ತೋ ಅದು ಸಂಸ್ಕಾರ.ಸಂಸ್ಕಾರ ಕಲ್ಪನೆಯ ವಿಸ್ತಾರ,
ಅವುಗಳ ವಿಷಯ ವಿವರವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವುದು ‘ಗೃಹ್ಯಸೂತ್ರದಲ್ಲಿ. ಗೃಹ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ಆಳವಾದ
ಚಿಂತನೆ ಗೃಹ್ಯಸೂತ್ರ ದಲ್ಲಿದೆ.ಮರಣೋತ್ತರ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು ದೈಹಿಕ ಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಸಂಬಧಪಟ್ಟದಲ್ಲ.

ಭಾರತಿಯ ಪರಂಪರೆಯ ಅನುಸಾರ ಮನುಷ್ಯನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕ್ರಿಯೆಯೂ ಸಂಸ್ಕಾರಯುಕ್ತವಾಗಿರಬೇಕು.
ಶೋಡಷ ಅಂದರೆ ಹದಿನಾರು,ಸನಾತನ ಧರ್ಮದ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಜೀವಕ್ಕೂ ಸುಸಂಸ್ಕೃತ ಮಾಡುವುದಕ್ಕಾಗಿ
ಗರ್ಭಾಧಾರಣೆಯಿಂದ ಹಿಡಿದು ಮದುವೆಯ ವರೆಗೆ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಹದಿನಾರು ಸಂಸ್ಕಾರವನ್ನ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ಕೆಲವು ಗ್ರಂಥಗಲ್ಲಿ ೪೮ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಗ್ರಂಥಗಲ್ಲಿ ೨೫ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ಅದರಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾದವು ೧೬ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು.


ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದಿಷ್ಟವೆನೆಂದರೆ:
೧.ಬೀಜದೊಷವನ್ನ ತಡೆಯಲು ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೨.ಗರ್ಭದೊಷವನ್ನ ತಡೆಯಲು ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೩.ಪೂರ್ವಜನ್ಮದ ದೋಷದಿಂದ ಯಾವುದೇ ದೇವರು ಮತ್ತು ಪಿತೃಗಳ ದೋಷವಿದ್ದರೆ,ಆ ದೋಷದ ನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ,
ದೇವ ಮತ್ತು ಪಿತೃಗಳ ಋಣದಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಲು ಮತ್ತು ಕುಲದೇವತೆ,ಇಷ್ಟದೇವತೆ,ಮಾತೃದೇವತೆ,ಪ್ರಜಾಪತಿ,
ವಿಷ್ಣು,ಇಂದ್ರ,ವರುಣ,ಅಷ್ಟದಿಕ್ಪಾಲ,ಸವಿತಾದೆವತಾ,ಅಗ್ನಿದೆವತಾ ಇತ್ಯಾದಿ ದೇವತೆಗಳನ್ನ ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸಿ ಅವರ
ಆಶೀರ್ವಾದವನ್ನ ಪಡೆಯಲು  ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೪.ಮಗು ಆರೋಗ್ಯವಂತ,ಬಲವಂತ,ಆಯುಷ್ಯವಂತನಾಗಲು ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೫.ಮಗು ಬುದ್ಧಿವಂತ,ಸದಾಚಾರಿ,ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದಂತೆ ಆಚರಣೆ ಮಾಡುವಂತನಾಗಲು ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೬.ನಮ್ಮ ಸತ್ಕೃತಿಯಿಂದ ಮತ್ತು ಧರ್ಮದ ವೃತ್ತಿಯಿಂದ ಆತ್ಮೋನ್ನತಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ತಮ್ಮ ವಂಶದ ಮೊದಲನೇ
ಹನ್ನೆರಡು ಪೀಳಿಗೆ ಮತ್ತು ನಂತರದ ಹನ್ನೆರಡು ಪೀಳಿಗೆಯ ಉದ್ಧಾರ ಮಾಡುವ ಕ್ಷಮತೆ ಮಗುವಿಗೆ ಬರುವ
ಸಲುವಾಗಿ ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೭.ಸ್ವಂತದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಕ ಉನ್ನತಿಯನ್ನ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕ ಪ್ರಾಪ್ತಿ ಅಥವಾ ಮೋಕ್ಷ ಪಡೆಯುವ ಕ್ಷಮತೆ ಬರುವ
ಸಲುವಾಗಿ ಈ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತೆ.
೮.ಸನಾತನ ಧರ್ಮದ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮನುಷ್ಯನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳೂ ಕೂಡ
ಪರಮೇಶ್ವರನನ್ನ ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸಲು ಇರುವಂತದ್ದು.ಪರಮೇಶ್ವರನ ಕೃಪೆಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮ ಎಲ್ಲ ಉದ್ದೇಶ ಈಡೇರುವುದು.
ಈ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಮಗುವಿನ ತಂದೆ ತಾಯಿ ಮತ್ತು ಗುರುಗಳು ಮಾಡುವುದಿರುತ್ತದೆ.

ಶೋಡಷ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು
೧.ಗರ್ಭಾದಾನ (ಋತುಶಾಂತಿ)
೨.ಪುಂಸವನ
೩.ಅನವಲೋಭನ
೪.ಸೀಮಂತೊನ್ನಯನ
೫.ಜಾತಕರ್ಮ
೬..ನಾಮಕರಣ.
೭.ನಿಷ್ಕ್ರಮಣ
೮.ಅನ್ನಪ್ರಾಶನ
೯.ಚೌಲ
೧೦.ಉಪನಯನ(ಮುಂಜಿ)
೧೧.ಮಹಾನಾಮ್ನೀ ವ್ರತ
೧೨.ಮಹಾ ವ್ರತ
೧೩.ಉಪನಿಷದ್ ವ್ರತ
೧೪.ಗೋದಾನ ವ್ರತ
೧೫.ಸಮಾವರ್ತನ
೧೬.ವಿವಾಹ(ಮದುವೆ)

ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಕೂ ಒಂದೊಂದು ಸಮಯ (ವಯಸ್ಸು) ಹೇಳಿದೆ.ಆಯಾ ಸಮಯಲ್ಲಿ ತಪ್ಪದೆ ಮಾಡುವಂತದ್ದು
ಆಸ್ತೀಕಧರ್ಮ.ಕಾರಣಾಂತರದಿಂದ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳನ್ನ ಆಯಾ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾಗದಿದ್ದರೆ ಅಥವಾ ತಪ್ಪಿ ಹೋದಲ್ಲಿ ಮುಂದಿನ ಸಂಸ್ಕಾರಮಾಡುವಾಗ ಹಿಂದಿನ ಸಂಸ್ಕಾರದ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವನ್ನ ಮಾಡಿಯೇ ಮುಂದಿನ ಸಂಸ್ಕಾರ ಮಾಡಬೇಕು.'ಷೋಡಶ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು’ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ತ್ರಿವರ್ಣ (ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ಕ್ಷತ್ರಿಯ, ವೈಶ್ಯ) ದವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಇರುವಂತಹದ್ದು.

ಮುಂದಿನ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಶೋಡಷ ಸಂಸ್ಕಾರದ ವಯೋಮಾನ, ಸಂಸ್ಕಾರ ಲೋಪದ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತ ಮತ್ತು
ಸಂಸ್ಕಾರದ ಪೂರ್ವ ಕೃತ್ಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಯೋಣ.

ಆಧಾರ ಗ್ರಂಥ: ಧರ್ಮಸಿಂಧು ಮತ್ತು ಶೋಡಷ ಸಂಸ್ಕಾರ.